Prezantimi
Procedura e ndërmjetësimit e futur në sistemin gjyqësor të Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës 16 vjet më parë siguron përfitime për qytetarët që janë palë në një mosmarrëveshje, si dhe për gjyqtarët në rolin e tyre si iniciatorë dhe vendimmarrës për zbatimin e ndërmjetësimit.
Ky tekst synon të vendosë fokusin në ndikimin e ndërmjetësimit në organet gjyqësore dhe gjyqësorin në tërësi nga këndvështrimi i Ministrisë së Drejtësisë, që në bashkëpunim me gjykatat, Këshillat e Lartë Gjyqësorë dhe Prokurorial të planifikojnë, propozojnë dhe, nga njëra anë, siguron financimin e gjykatave nga buxhetet kantonale, dhe nga ana tjetër siguron ligjshmërinë e shpenzimeve të gjykatave.
Në përvojën e vendeve të tjera, është dëshmuar se zbatimi i ndërmjetësimit kishte një efekt të dobishëm në uljen e kostove administrative të gjykatave dhe në mbështetjen e gjyqësorit për arritjen e qëllimeve të tij, si dhe në krijimin e një sistemi gjyqësor më të lirë dhe më efikas. Detyra e administratës qeveritare është ta bëjë këtë rezultat fillestar të dukshëm për publikun e gjerë me qëllim të ngritjes së përdorimit të ndërmjetësimit. Për të arritur këtë qëllim, është e rëndësishme të reflektojmë më tej:
- Ndikimi ekonomik pozitiv në kostot e gjykatave të përgjithshme kur zbatohet ndërmjetësimi;
- Ndikimi i madhësisë së buxhetit të gjykatës në cilësinë e shërbimeve gjyqësore me të cilat gjykatat u sigurojnë qytetarëve dhe që qytetarët paguajnë përmes taksave të tyre.
- Ndikimi i cilësisë së shërbimeve gjyqësore në shkallën e besimit të qytetarëve në sistemin gjyqësor, i cili është një faktorë shumë i rëndësishëm për funksionimin dhe stabilitetin e çdo shteti.
- Interesi për administratën publike për kontrollin (dhe rritjen) e efikasitetit të sistemit gjyqësor, një temë e cila kohët e fundit u bë kompetencë e Zyrës për Auditim të FBiH.
Duke pasur në mendje të gjitha arsyet e përmendura, Ministria e Gjyqësorit të Kantonit Hercegovina-Neretva organizoi disa seminare për gjyqtarët dhe kryetarët e gjykatave të kantonit për të theksuar rëndësinë dhe përfitimet e ndërmjetësimit. Një nga marrëveshjet e arritura në atë kohë ishte se gjyqtarët e thirrur për t’iu përgjigjur proceseve gjyqësore do të inkurajonin palët që të provojnë ndërmjetësimin.
Sidoqoftë, përpjekjet e Ministrisë nuk dhanë rezultate dhe statistikat tregojnë se sot në gjykatat e Kantonit HN, në pesë vitet e fundit, pothuajse asnjë çështje nuk u zgjidh me ndërmjetësim.
Strategjia e mëparshme e Zhvillimit të Sektorit Gjyqësor B&H (SRSP) dhe Plani i Veprimit të Strategjisë përmbanin iniciativa që synonin joshjen e gjykatave për përdorimin e ndërmjetësimit dhe ndjekjen e procedurës së ndërmjetësimit, të gjitha me idenë për të inkurajuar pranimin e gjykatave të ndërmjetësimit dhe gjykatësve, konsideruar si aktorët kryesorë të aftë për të promovuar ndërmjetësimin midis qytetarëve dhe për të rritur ndërgjegjësimin mbi përfitimet e tij.
Përmbushja e këtij qëllimi është një nga mënyrat për të ndikuar pozitivisht në reputacionin e gjyqësorit dhe për të rikuperuar besimin e qytetarëve në punën e tij.
Për më tepër, nëse jemi dakord që ka një përfitim më të gjerë shoqëror në aplikimin e ndërmjetësimit dhe se ka një mungesë të përgjithshme për ta përdorur atë si një instrument të besueshëm për të zgjidhur mosmarrëveshjet, atëherë ne duhet të hulumtojmë seriozisht shkakun e një situate të tillë në gjyqësorin e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Ndërsa mbani në mend se suksesi i rekursit në ndërmjetësim varet nga shumë faktorë objektivë, ne nuk duhet të shpërfillim ndikimin e qëndrimit personal të aktorëve të caktuar, të ardhurat e të cilëve do të ndikoheshin nga një ulje e kostove operative të gjykatave.
- Buxhetet e gjykatave dhe ndërmjetësimit – ndikimi reciprok.
Përfitimet e ndërmjetësimit për aktorë të ndryshëm në procesin gjyqësor:
Gjyqtarët – Marrëveshja e arritur midis palëve në ndërmjetësim llogaritet në normën e gjyqtarëve, duke i lënë kohë gjyqtarit për t’u marrë me çështje të tjera, duke ruajtur ose madje rritur normën e gjyqtarëve.
Palët – Arritja e marrëveshjes me ndërmjetësuesin është shumë më e shpejt se një procedurë mesatare gjyqësore dhe kostot për palët janë më të ulëta. Qëllimi i procesit gjyqësor është përmbushur dhe marrëveshja për ndërmjetësim është ligjërisht e detyrueshme.
Gjykata – Kohëzgjatja e procedurës gjyqësore është shkurtuar; shpenzimet e procedurës gjyqësore, mbi të gjitha bazat, ulen; gjyqtarëve u lihet më shumë hapësirë për t’u marrë me çështjet e prapambetura dhe numri i çështjeve të vjetra në gjykata zvogëlohet; zvogëlohet afati i procedurave gjyqësore: kjo çon në zvogëlimin e dëmshpërblimit të dëmeve për palët dhe, për këtë arsye, në uljen e shpenzimeve të Kantonit HN; gjithashtu, ankesat për qytetarë të pakënaqur për vonesat e gjykatave zvogëlohen.
Ekzekutimi i marrëveshjes: meqenëse ndërmjetësimi është vullnetar, rrit perspektivat e ekzekutimit vullnetar të marrëveshjes dhe zvogëlon nevojën për ekzekutimin e propozuar të vendimit të gjykatës, gjë që çon në uljen e numrit të prapambetur në Departamentin e Procedurës Ekzekutive të Gjykatës.
Ndërtimi i kulturës së zgjidhjes paqësore të konflikteve: rritja e përdorimit të ndërmjetësimit në të ardhmen mund të kontribuojë patjetër në një rrjedhojë më të vogël të çështjeve në gjykatë.
- Analiza e shkaqeve të mungesës së përdorimit të ndërmjetësimit.
Arsyet e mungesës së përdorimit më të gjerë të ndërmjetësimit (pavarësisht nga përfitimet e përmendura) në gjykatat e Hercegovinës-Kantoni Neretva mund të kërkohen në:
- Mungesa e ndërgjegjësimit të gjyqtarëve dhe administratës gjyqësore për mënyrën e financimit të gjykatave dhe buxhetin nga i cili financohen të gjitha segmentet e komunitetit shoqëror.
- Përgjegjësitë për shpenzimin e parave publike dhe detyrimi për të mbrojtur buxhetin paraqiten gabimisht nën pavarësinë e gjyqësorit. Opinioni mbizotërues jo kritik është se gjykata duhet të mbulojë të gjitha shpenzimet që kërkon, se çdo çështje në lidhje me kostot e mëdha të gjykatave është një ndërhyrje në pavarësinë e gjyqësorit.
- Parimi i efektivitetit të kostos në kryerjen e procedurave gjyqësore, p.sh. fokusi i pamjaftueshëm në parimin e efektivitetit të kostos si një nga parimet e rëndësishme. Mund të jetë e nevojshme që kryetari i gjykatës t’i kushtojë më shumë vëmendje zbatimit të parimit të efektivitetit të kostove.
- Tradita e procesit gjyqësor dhe kërcënimi i njëri-tjetrit me procese gjyqësore. Njohja me përfitimet që kemi nga zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve dhe zbatimi i ndërmjetësimit është argumenti më i fortë për rritjen e zbatimit të tij në praktikë. Është e nevojshme vetëm të paraqiten argumentet për publikun e gjerë në mënyrën e duhur.
III. Përfitimet dhe mungesa e aplikimit.
Mënyra më e shpejtë për të ndryshuar qëndrimin ndaj ndërmjetësimit në BeH është të bësh të dukshme përfitimet e ndërmjetësimit përmes përfitimit financiar të të gjithë pjesëmarrësve dhe të krijosh në atë mënyrë vullnetin e nevojshëm për ndryshime të kornizës legjislative, përfshirë krijimin e terrenit për më shumë përdorim të ndërmjetësimit të detyrueshëm.
Nëse analiza e ekspertëve për zbatimin e ndërmjetësimit në vendet e tjera tregon se përdorimi i ndërmjetësimit:
- sjell lehtësi të shumta për të gjithë pjesëmarrësit në procedurën gjyqësore,
- ul kostot e gjykatave,
- ndihmon në ndërtimin e një gjyqësori më kosto-efektive dhe efikase,
- dhe, së fundmi, kontribuon në qëllimin kryesor të gjyqësorit, i cili është rritja e besimit të qytetarëve në sistemin gjyqësor, i cili është një faktorë shumë i rëndësishëm për funksionimin dhe stabilitetin e çdo vendi.
… atëherë duhet të bëjmë një pyetje: pse është ende i pamjaftueshëm përdorimi i ndërmjetësimit?
Gjetja e arsyeve të dështimit për të rritur përdorimin e ndërmjetësimit në gjyqësor deri më tani mundëson krijimin e një plani për të eleminuar shkaqet e një situate të tillë dhe për të rritur ndërgjegjësimin e publikut dhe vendimmarrësve për dobinë e ndërmjetësimit.
- Pyetja është se si të rritet interesimi për përdorim më të gjerë të ndërmjetësimit.
A duhet të jetë konkludim se do të jetë koha që shoqëria të mendoj për futjen e ndërmjetësimit të detyrueshëm, pasi periudha e gjatë e qasjes vullnetare në ndërmjetësim në BeH (tani 16 vjet) nuk dha rezultate? Kjo është ajo ku përvojat e vendeve të tjera dhe sistemet e tyre gjyqësore në eliminimin e pengesave të ndryshme dhe përmbushjen e përdorimit më masiv të ndërmjetësimit, si dhe zgjedhja e rregulloreve ligjore optimale janë shumë të dobishme.
- Interesi i shtetit për përdorimin e ndërmjetësimit.
Procedurat e gjata gjyqësore, dëshmitarët ekspertë, përkthyesit gjyqësorë, vonesa e procedurave gjyqësore, të gjitha përbëjnë kosto të mëdha për shtetin dhe shumica e atyre kostove paguhen si shpërblime për pjesëmarrësit e ndryshëm të gjykimeve gjyqësore.
Nëse duke zgjidhur raste përmes ndërmjetësimit shteti kursen në fondet e buxhetit, dikush duhet t’i shohë kursimet si humbje të tyre.
Pika fillestare për kërkimin e përgjigjeve në pyetjet e mësipërme duhet të bazohet në një analizë dhe krahasim serioz dhe më të gjerë të ekspertëve që do të përfshijë kostot e të gjithë aktorëve në procedurën gjyqësore (avokat, dëshmitar ekspert, ndërmjetësues) dhe kjo vetëm atëherë të çojë në ndryshime legjislative të rolit dhe domethënies së ndërmjetësimit.
- Fuqizimi i elementeve legjislative të ndërmjetësimit të detyrueshëm.
Është e nevojshme të kemi një plan serioz të rritjes së besimit të publikut në ndërmjetësim, dhe nuk mund të ketë ndonjë besim të madh përderisa të mund t’i bëjmë publikisht të dukshme rezultatet e ndërmjetësimit.
Sipas nivelit aktual të ulët të përdorimit të ndërmjetësimit dhe në përputhje me informacionin e disponueshëm statistikor, suksesi mund të arrihet vetëm me ndryshimin e kornizës legjislative dhe futjen e ndërmjetësimit të detyrueshëm. Pas kësaj, me kalimin e kohës, ne do të jemi në gjendje të monitorojmë ndikimin e elementeve të tjera në përdorimin e ndërmjetësimit.
__________________________________________________________________________________
Jasminka Bratić, Zëvendës Ministre e Kantonit Neretva të Hercegovinës, përgjegjëse për Gjyqësorin