Në tre vitet e fundit, në shoqërinë maqedonase është shënuar një trend ekskluzivisht i favorshëm në zhvillimin e ndërmjetësimit, dhe kjo mund të krahasohet në lidhje me periudhën e mëparshme dhe në lidhje me numrin e rasteve të ndërmjetësimit, dmth marrëveshjet e arritura midis palëve. Ndërmjetësimi është shumë pak i njohur për popullatën si një procedurë që mund të përdoret për të zgjidhur një mosmarrëveshje, nga njëra anë, dhe si ndërmjetës dhe dhoma ne jemi të detyruar të punojmë për promovim të vazhdueshëm, veçanërisht në kategori të caktuara të popullsisë, të tilla si komuniteti i biznesit në njërën anë dhe sektori publik në anën tjetër.
Në mënyrë që të arrihet një prani më e madhe në shoqërinë maqedonase dhe të promovohet ndërmjetësimi si një procedurë që ka përparësi ndaj procedurave gjyqësore, Oda e Ndërmjetësve ka nënshkruar një Memorandum Bashkëpunimi me Qeverinë e RV të Maqedonisë. Qeveria arrin në përfundimin se pjesëmarrësve të sektorit publik u kërkohet të përdorin ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjes së tyre dhe tregon se zbatimi i këtij mekanizmi kursen ndjeshëm paratë e buxhetit. Përvoja e ndërmjetësuesve në Maqedoninë Veriore, një vit pas këtij përfundimi, është pozitive, duke vërejtur se shumica e shoqërive, dhe posaçërisht komuniteti i biznesit, nuk janë ende të informuar sa duhet për avantazhet e ndërmjetësimit mbi procedurat gjyqësore
Ndërmjetësit, në lidhje me llojin e mosmarrëveshjeve, tregojnë se personat juridikë dhe personat fizikë më shpesh paraqiten tek një ndërmjetës kur kryejnë mosmarrëveshje tregtare, pune dhe tregtare. Ndërmjetësuesit në Maqedoninë Veriore praktikisht kanë treguar dhe vërtetuar atë që kanë thënë publikisht në media në tre vitet e mëparshme dhe kanë shkruar tekste të ekspertëve se procesi i ndërmjetësimit është efikas, ekonomik dhe i dëshirueshëm për të gjithë, se deri më tani kanë raportuar tre mijë (3000) marrëveshje të arritura përmes ndërmjetësimit, i cili është rekord në rajon. Në periudhën e ardhshme, ne presim që imazhi i ndërmjetësimit në shoqërinë maqedonase do të përmirësohet ndjeshëm dhe se do të ketë një perceptim pozitiv të publikut për mundësitë e arritjes së drejtësisë ose një zgjidhje të drejtë përmes ndërmjetësimit.
Qytetarët dhe sektori i biznesit janë gjithnjë e më pak të sigurt në sistemin e drejtësisë që mund t’u sjellë atyre drejtësi, janë të zhgënjyer me zgjatjen e procedurave gjyqësore dhe kanë tendencë të dyshojnë në ekspertizën e disa gjykatësve. Një vlerësim negativ publik i punës së gjykatave “shkon dorë për dore” me ndërmjetësimin dhe për këtë arsye nevojitet një fushatë e organizuar dhe e vazhdueshme mbi përfitimet e ndërmjetësimit. Me shumë gjasa, duke informuar dhe edukuar qytetarët, pastaj ndryshimet ligjore dhe duke krijuar kushte për zhvillim për përdorim më të madh të ndërmjetësimit në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, ne objektivisht shpresojmë që ndërmjetësimi të jetë zgjedhja e parë për palët në mosmarrëveshje në krahasim me procedurat gjyqësore dhe ne realisht presim që ajo të vërtetohet si mënyrë më e knaqëshme për arritjen e marrëveshjes së palëve. Dhoma e Ndërmjetësve do të përqendrohet edhe më shumë në promovimin e ndërmjetësimit me qëllim që t’u shpjegojë sipërmarrësve se ndërmjetësimi është një procedurë racionale dhe e arsyeshme dhe se një zgjidhje e shpejtë është një bazë e fortë për bërjen e biznesit. Zbatimi i projektit me Institutin për Politikë Evropiane, Akademinë për Gjyqtarë dhe Prokurorë dhe Federatën Hollandeze të Ndërmjetësve, me mbështetjen e Ambasadës së Mbretërisë së Hollandës në RV të Maqedonisë, Dhoma e Ndërmjetësve planifikon të kryejë aktivitete të shumta për të promovuar ndërmjetësimin dhe trajnimin e ndërmjetësuesve.
Bazuar në përvojën e deritanishme të vendeve në rajon, mund të konkludohet si më poshtë. Ka vende që kanë prodhim të tepruar të ndërmjetësuesve dhe një numër të vogël të rasteve në procedura të ndërmjetësimit, kështu që një numër i vogël i mosmarrëveshjeve janë zgjidhur. Në disa vende, ekziston një përpjekje e detyrueshme për të ndërmjetësuar në disa fusha ose për të filluar procedura gjyqësore për ndërmjetësim. Vendet ku nuk ka ndonjë përpjekje të detyrueshme besojnë se ndryshimet në kornizën normative mund të kontribuojnë në zbatimin më të madh të ndërmjetësimit në shoqëri dhe të rrisin numrin e rasteve të ndërmjetësimit. Të gjithë pa përjashtim besojnë se niveli i informimit të popullatës në lidhje me përfitimet e ndërmjetësimit duhet të rritet, disa prej tyre besojnë se ndërmjetësimi duhet të futet si një lëndë në nivele të ndryshme të arsimit, dhe disa sugjerojnë që ndërmjetësimi duhet të jetë i detyrueshëm si një lëndë për studentët e drejtësisë.
Duke rritur nivelin e informacionit dhe arsimimit të qytetarëve, biznesit dhe sektorit publik përmes leksioneve dhe trajnimeve, ne mund të presim një përmirësim të atmosferës sociale për ndërmjetësim në shoqërinë maqedonase.
Një tipar i veçantë i zhvillimit të ndërmjetësimit në RV të Maqedonisë në krahasim me rajonin është krijimi i Komitetit të Ndërmjetësimit dhe dhënia e provimeve për ndërmjetës si dhe marrja e licencës, e cila rregullohet me Ligjin e vitit 2013 për Ndërmjetësimin. Në analizat e bëra në atë periudhë, praktika e mëparshme u vlerësua si e keqe dhe iu dhanë mundësi për ta kapërcyer atë. Njëri prej tyre ishte ndryshimi i ligjit dhe futja e provimeve për ndërmjetësuesit. Sot mund të themi me krenari se zgjedhja e ndërmjetësuesve është një faktor kryesor në krijimin e ndërmjetësuesve cilësorë. Në hiperprodhimin e ndërmjetësve, as Dhoma dhe as organet shtetërore nuk janë në gjendje të ndjekin mënyrën në të cilën punojnë ndërmjetësit në RV të Maqedoninisë.
RV e Maqedonsë ka përvojë prapa saj dhe përfaqëson një të kaluar në të cilën ne nuk do të dëshironim të jetonim përsëri dhe përmes së cilës vendet në rajon tani po shkojnë dhe kërkojnë zgjidhje për të kapërcyer një situatë të tillë. Si shembull i asaj se sa seriozisht kemi zgjidhur një problem, unë do të theksoj të dhënat vijuese, dhe kjo është që nga viti 2006 në 2016 në një periudhë prej 10 vjetësh në RV të Maqedonisë përmes ndërmjetësimit ka rreth 100 raste nga 170 ndërmjetësues të regjistruar Lisë. Sot mund të theksojmë me krenari se 46 ndërmjetësues kanë zgjidhur mbi 3000 mosmarrëveshje në më pak se 4 vjet. Ju mund të paramendoni se cilat janë kursimet në një procedurë që përfundoi në një marrëveshje ndërmjetësimi dhe palët nuk shkuan në gjykatë, dhe sipas disa prej analizave tona, ndryshimi në koston e një mosmarrëveshje pune është 1 me 10 në favor të ndërmjetësimit. Si një risi e veçantë që vërtet mund të na bëjë të gjithëve të lumtur është se shumica e procedurave të zgjidhura janë mosmarrëveshje të punës për të cilat nuk ka asnjë detyrim ligjor për një përpjekje të detyrueshme dhe janë vullnetare. Sidoqoftë, siç e theksova, ne jemi të vetëdijshëm se në këtë periudhë ndihma e ndërmjetësimit nga shteti është akoma e nevojshme në drejtim të krijimit të kushteve për avancim dhe mbështetje ligjore në mënyrë që qytetarët të informohen për mundësitë e ndërmjetësimit.
Kjo konferencë e mbajtur në Mostar, si të gjitha konferencat e tjera të ngjashme të mbajtura më parë në Zagreb, Sarajevë dhe Shkup, ka një mision të promovojë ndërmjetësimin në rajon. Si Nënkryetar i Shoqatës së Ndërmjetësve të Evropës Juglindore, i cili ka anëtarë nga disa vende në rajonin tonë, unë dua të theksoj se ky bashkëpunim në periudhën e ardhshme mund të jetë më intensiv për të mirën e të gjithë ne ndërmjetësve. Duke botuar tekste profesionale të ndërmjetësuesve nga rajoni, intervistat e tyre dhe forma të tjera të shkruara në faqen e internetit të Dhomës së Ndërmjetësve në të gjitha vendet, ne inkurajojmë publikun që të interesohet për ndërmjetësim dhe të takojë njerëz të ndryshëm dhe përvojat e tyre në ndërmjetësim. Në të njëjtën kohë, si president i Institutit 4R, shoqata e parë që mori akreditim për trajnimin e ndërmjetësuesve në Maqedoninë Veriore, do të doja të theksoja se rregullisht botojmë përmbajtje të ndërmjetësimit në faqen e internetit të Institutit 4R dhe faqen në Facebook, e cila kontribuon që ndërmjetësimi të jetë sa më e pranishme në publik.
Në publik, mesazhi ynë kryesor do të jetë: “duke aplikuar ndërmjetësimin, biznesi rritet – duke zhvilluar ndërmjetësimin ne krijojmë një shoqëri më të mirë”. Duhet të jemi optimist se ndërmjetësimi do të bëhet një armë dhe mjet kryesor në duart e qytetarëve për arritjen e një zgjidhjeje të drejtë në mosmarrëveshje. Në planin afatgjatë, ne duam që ndërmjetësimi të jetë zgjedhja e parë për palët në mosmarrëveshje mbi një bazë vullnetare, të krijojë një praktikë bashkëpunimi dhe të zvogëlojë shkallën e ndarjes dhe konfliktit që mbështetet thelbësisht nga praktika gjyqësore. Unë mendoj se nëse kemi një bashkëpunim të rregullt dhe konkret gjatë viteve, ne mund ta lidhim rajonin përmes ndërmjetësimit.
___________________________________________________________________________________________________________
Slave Mladenovski: President i Dhomës së Ndërmjetësve në Republikën e Maqedonisë së Veriut