Njoftimi dhe baza ligjore
Koncepti i ndërmjetësimit u prezantua dhe u shpall shumë ambicioz në Bosnjë dhe Hercegovinë pas miratimit të Ligjit për Procedurën e Ndërmjetësimit në vitin 2004 (LPM/LPN). Është e rëndësishme të theksohet se ky ligj është një ligj shtetëror, i zbatueshëm në të gjithë territorin e Bosnjë dhe Hercegovinës, ndryshe nga shumica e ligjeve të tjera procedurale ose materiale që janë ligje të entiteteve, të vlefshme vetëm për subjekte të caktuara. Duke pasur parasysh natyrën e procesit të ndërmjetësimit, ky fakt është sigurisht një avantazh. Gjithashtu, ligji i përmendur nuk përcakton ndonjë kufi për sa i përket kategorive të rasteve që mund të zgjidhen përmes ndërmjetësimit, kështu që, zbatueshmëria e ndërmjetësimit parashikohet shumë gjerësisht. Për më tepër, ky ligj është jashtëzakonisht i shkurtër për traditën tonë legjislative dhe nuk përmban shumë detaje, por përcakton ndërmjetësimin gjerësisht si një procedurë në të cilën një palë e tretë neutrale (ndërmjetësuesi/ja) ndihmon palët në një përpjekje për të arritur një zgjidhje të pranueshme nga të dy palët. Praktikisht, e vetmja dispozitë e rreptë e LPN ka të bëjë me zgjedhjen e një ndërmjetësuesi/je, i/e cili/a nga njëra anë respekton autonominë e palëve, tipike për ndërmjetësim, por, nga ana tjetër, kufizon zgjedhjen nga lista e ndërmjetësuesve e përcaktuar nga Asociacioni i Ndërmjetësuesve. Ky rregull ka për qëllim të sigurojë pajtueshmëri me kërkesat ligjore për trajtim përmes ndërmjetësimit, dhe në këtë mënyrë gjithashtu kompetencën dhe cilësinë e veprimit procedural.
Për më tepër, të gjitha ligjet përkatëse procedurale siç janë Kodet e Procedurave Civile të entiteteve, përmbajnë dispozita identike dhe stimuluese në lidhje me përdorimin e ndërmjetësimit. Kështu, është e përshkruar që në fazën më të hershme të procedimit, në seancën përgatitore më së voni, gjykata mund, nëse e konsideron të përshtatshme në lidhje me natyrën e mosmarrëveshjes dhe rrethanat, t’u propozoj palëve zgjidhjen e mosmarrëveshjes përmes procedurave të ndërmjetësimit, siç përshkruhet nga një ligj i veçantë, dmth., LPN.
Për më tepër, të gjitha Kodet e Procedurave Penale të vlefshme në Bosnjë dhe Hercegovinë parashikojnë mundësi për ndërmjetësim kur bëhet fjalë për kërkesat për kompensim. Prandaj, gjykata kompetente mund t’i propozojë palës së dëmtuar dhe të akuzuarit, ose këshillit të mbrojtjes, që një procedurë e ndërmjetësimit të zhvillohet përmes një ndërmjetësi në përputhje me ligjin, nëse vlerëson se kërkesa sipas ligjit të pronës është e tillë që të jetë e këshillueshme që të dërgojet në ndërmjetësim. Mocioni për ndërmjetësim mund të paraqitet nga pala e dëmtuar dhe i akuzuari, ose nga këshilli i mbrojtjes, para përfundimit të shqyrtimit kryesor gjyqësor.
Në fund të fundit, siç u përmend më lart, formulimi i Ligjit është i përgjithshëm dhe i shkurtër, dhe numri i akteve nënligjore, udhëzuesve dhe kodeve të praktikave ishin të nevojshëm sidomos kur bëhet fjalë për rregullimin e organizimit dhe punës së Zyrës së Ndërmjetësimit dhe Asociacionit të Ndërmjetësuesve. Kjo është bërë në kohën e duhur dhe këto dokumente mund të gjenden në Gazetën Zyrtare.
Ndërgjegjësimi dhe edukimi
Në vitin pas miratimit të akteve të përshkruara, donatorët dhe partnerët ndërkombëtarë si IFC (Banka Botërore) dhe qeveritë e Kanadasë dhe Holandës, investuan mjaft shumë në arsimimin dhe ndërgjegjësimin e duhur për këtë çështje. Kështu, u botuan një numër botimesh të dobishme dhe metodologjikisht të avancuara. Kjo përfshinë manualë për gjyqtarët dhe avokatët, udhëzime për procesin e ndërmjetësimit, kurrikula trajnuese me prezantime pasuese, etj. Për më tepër, meqenëse kontratat e ndërtimit dhe mosmarrëveshjet janë identifikuar si veçanërisht të përshtatshme për procesin e ndërmjetësimit, kishte një material specifik të përqendruar pikërisht për këtë fushë. Shumica e këtyre materialeve mund të jenë të dobishëm edhe sot pas azhurnimeve të vogla.
Gjithashtu, falë mbështetjes bujare të donatorëve, një numër trajnimesh u organizuan jo vetëm në Sarajevë dhe Banja Lukë, ku janë vendet e qendrave arsimore të Institucioneve të Trajnimit Gjyqësor, por në të gjithë vendin, e në çdo qendër rajonale. Për më tepër, këto trajnime shpesh përfshinin pedagog të shquar nga jashtë vendi. Duke pasur parasysh përvojën dhe njohuritë e kufizuara që kishin ekspertët vendas në atë periudhë, kjo u konsiderua shumë e nevojshme.
Sidoqoftë, duket se pothuajse gjatë gjithë kësaj dekade, ndërmjetësimi në Bosnjë dhe Hercegovinë është jashtë vëmendjes. Kjo mund të ilustrohet përmes veprimtarive të Qendrave të Trajnimit Gjyqësor (si në FBeH ashtu edhe në RS). Gjegjësisht, sipas interesit të shprehur të Gjyqtarëve, p.sh., sepse nuk ka pasur asnjë propozim për arsimim në fushën e ndërmjetësimit nga komuniteti gjyqësor. Qendrat i bazuan aktivitetet e tyre në fushën e zgjidhjes alternative të mosmarrëveshjeve kryesisht në arbitrazh dhe zgjidhjen përmes gjykatës.
Për më tepër, Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Prokurorial i Bosnjë dhe Hercegovinës, me mbështetjen e BE-së, ka zhvilluar një projekt për Zgjidhjen përmes Gjykatave, kohët e fundit, i cili promovohet intensivisht përgjatë publikut të gjerë.
Konkluzionet dhe / ose propozim i hapave të ardhshëm
Duket se korniza ligjore dhe rregullative për ndërmjetësim në Bosnjë dhe Hercegovinë është mjaft e përshtatshme dhe nuk duhet të jetë justifikim për një numër të vogël të rasteve që zgjidhen përmes ndërmjetësimit. Për më tepër, edhe nëse ka disa papërsosmëri, përpjekjet nuk duhet t’i kushtohen ndryshimeve legjislative duke pasur parasysh procese mjaft të ngadalta dhe të ndërlikuara që do të kërkoheshin. Prandaj, në mënyrë që të vendoset përsëri ndërmjetësimi në hartë në Bosnjë dhe Hercegovinë, theksi duhet të jetë në ngritjen e vetëdijes dhe arsimimit. Meqenëse, modeli i prezantuar në Bosnjë dhe Hercegovinë është i ashtuquajturi ndërmjetësim i aneksuar nga gjykata, p.sh. ndërmjetësimi i cili zbatohet pas fillimit të çështjes gjyqësore, është mjaft e qartë që përqendrimi duhet të jetë në gjykata. Kryesisht, theksi duhet të vihet në shpjegimin e ndryshimeve dhe avantazheve të mundshme të ndërmjetësimit në krahasim me çështjet gjyqësore dhe madje edhe zgjidhjet gjyqësore dhe / ose arbitrazhin, gjyqtarëve dhe këshilltarëve ekspertë në gjykata, të cilët janë të autorizuar të ndihmojnë palët që të vendosin për ndërmjetësimit.
Qendrat e Trajnimit Gjyqësor në Bosnjë dhe Hercegovinë, me mbështetjen e RCC dhe partnerëve të tjerë, mund të jenë institucionet më të përshtatshme për të lehtësuar këtë përpjekje.